هماتولوژی یا خون‌شناسی یک شاخه از رشته پزشکی است که در آن علت بیماری‌های خون تشخیص داده می‌شود. بیماری های هماتولوژی انواع مختلفی دارد که با کمک علم خون‌شناسی می‌توان آنها را پیشگیری و درمان کرد.

در ادامه درباره انواع بیماری هماتولوژی بیشتر توضیح می‌دهیم.

هماتولوژی چیست؟

هماتولوژی (Hematology)، علم مطالعه سلول‌های خونی، فرآیند تولید خون و انعقاد خون بوده که در آن راه‌های پیشگیری و درمان بیماری‌ های هماتولوژِی را بررسی و تحلیل می‌کنند.

علم هماتولوژی، اندازه، مقدار و ساختار و تشکیلات سلول‌های خونی، ساختمان شیمیایی پلاسما، پیش‌ترکیب‌های سلول‌های خونی داخل مغز استخوان، عملکرد و مکانیسم پلاکت‌ها و پروتئین‌های مرتبط با سیستم انعقادی خون را تجزیه و بررسی می‌کند.

نحوه تشخیص بیماری های هماتولوژی

پزشکان هماتولوژیست برای تشخیص بیماری های خونی و هماتولوژی آزمایش‌های زیر را انجام می‌دهند:

• آزمایشComplete blood cell count CBC)): با استفاده از دستگاه سلول‌شمار و بررسی میکروسکوپی نمونه گرفته‌شده، سلول‌های خون، گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها به‌صورت خودکار شمارش می‌شوند.

متخصصان بیماری های هماتولوژی با توجه به نتیجه شمارش، می‌توانند بیماری‌هایی مانند آنمی، عفونت خون، کم‌خونی، بیماری‌های التهابی و سرطان خون را تشخیص دهند.

• آزمایش :Bone marrow biopsy تشخیص تعداد پلاکت پایین خون، آنمی و بعضی از سرطان‌ها با این آزمایش امکان‌پذیر است.
• آزمایش :Blood transfusions این آزمایش به انتقال خون مربوط می‌شود.
• آزمایش Platelet count: به‌وسیله این آزمایش، اختلالات و بیماری‌های انعقاد خون تشخیص داده می‌شود.

بیماری های هماتولوژی چه عوارضی دارد؟

بیماری های خونی و هماتولوژی در تولید خون و اجزای تشکیل‌دهنده آن مانند سلول‌های خونی، پلاکت‌ها، هموگلوبین، رگ‌های خونی، پروتئین‌های خون، کارکرد طحال، مغز استخوان و ساختار انعقاد خون اختلال ایجاد می‌کنند.

انواع بیماری های هماتولوژی و عوارض آن

وجود هرگونه اخلال در سلول‌ها و سیستم خون بدن، موجب بروز بیماری‌های متعددی می‌شود. این بیماری‌ها مشکلات مختلفی برای سلامتی فرد و روند زندگی او ایجاد می‌کنند. عوارض بیماری های هماتولوژی عبارت‌اند از:

• آنمی: آنمی یا کم‌خونی دراثر پایین‌بودن مقدار گلبول‌های قرمز و هموگلوبین به‌وجود می‌آید و باعث می‌شود خون با اکسیژن کافی در بدن جریان پیدا نکند.

بیماران مبتلا به آنمی اغلب احساس ضعف و خستگی ماهیچه‌ای دارند.آنمی از بیماری‌های شایع در جهان است که اغلب بانوان باردار و کودکان به آن مبتلا می‌شوند. این بیماری می‌تواند کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد.

• اختلال در انعقاد خون: بروز اختلال در روند انعقاد خون باعث تشکیل لخته و بیماری هموفیلی می‌شود.
• تالاسمی: این بیماری باعث می­شود بدن نتواند هموگلوبین کافی با ساختار سالم بسازد. این بیماری ژنتیکی بوده و نسبتا شایع است.

بیماران تالاسمی اغلب از روی چهره قابل تشخیص هستند. این بیماری، باعث ورم طحال و شکم، سردرد و سرگیجه، ابتلا سریع‌تر به عفونت، مشکلات کاهش رشد و تاخیر بلوغ، پوکی و ناهنجاری‌های استخوان می‌شود.

• کم‌خونی سلول داسی‌شکل: نوعی از آنمی است که درصورت ابتلا، باعث تغییریافتن شکل سلول‌های خون می‌شود. عوارض آن ایجاد درد شدید، بحران درد و دوره‌های درد است. مبتلایان به بحران درد شدید برای کنترل بیماری باید در بیمارستان بستری شوند.

عوارض دیگری که کم‌خونی داسی‌شکل ایجاد می‌کند، ابتلا به درد مزمن، عفونت مکرر، ورم دست و پا، آسیب به طحال، ذات‌الریه، عدم رشد صحیح و تاخیر در بلوغ و اختلال در شبکیه چشم و بینایی است.

• ترومبوز: ترومبوز باعث ایجاد لخته در رگ و عروق سالم شده و از جریان خون در عروق جلوگیری می‌کند. ترومبوز امکان دارد باعث سکته قلبی و مغزی و حتی مرگ شود.
• مالاریا: عفونت مالاریا سلول‌های قرمز خون را پاره و تخریب می‌کند. مالاریا به‌علت نفوذ انگل در خون انسان ایجاد می‌شود.

این انگل در سلول‌های خون رشد کرده و گسترش پیدا می‌کند. عوارض مالاریا، ورم طحال، ورم مغز، مشکلات تنفسی، آنمی، افت قند خون، تشنج، کمارفتن و در برخی موارد، مرگ است.

• هموفیلی: بدن، پروتئین‌ فاکتورهای لخته‌شدن را اصلا ندارد یا به‌اندازه کافی ندارد. به همین دلیل خون لخته نشده و بدن براثر کوچک‌ترین ضربه‌ها و اعمالی مانند مسواک‌زدن دچار ورم و خونریزی بسیار زیاد و مکرر می‌شود. این خونریزی اشکال مختلفی مانند درون‌مفصلی و داخل‌عضلانی دارد.
• بیماری فون ویلبراند: افرادی که فاقد پروتئین‌ فاکتور فون ویلبراند در خون هستند، به این بیماری مبتلا می‌شوند. این بیماری باعث اختلال در لخته‌شدن خون و خونریزی مکرر و مادام‌العمر می‌شود.
• اختلالات خونریزی یا Bleeding disorders)): این اختلال از انعقاد خون جلوگیری می‌کند.
• ترومبوسیتوپنی: این بیماری به معنای پایین‌بودن میزان پلاکت‌های خون است که منجر به بروز مشکل در انعقاد خون می‌شود.
• انعقاد خون بیش‌ازحد (Hypercoagulability): این بیماری باعث افزایش انعقاد خون شده و عوارض متعدد و دردناکی مانند همانروز، تجمع خون در حفره پلور، خون در اسپرم و ادرار، نعوظ دائمی، روماتیسم، خونریزی لثه، خونریزی پس از زایمان، پریودی بسیار سخت، خونریزی از بینی و مقعد، ورم مفاصل ایجاد کرده و در مواردی منجر به مرگ می‌شود.
• لوسمی: لوسمی یکی از انواع سرطان خون است که باعث ساخت غیرطبیعی گلبول‌های سفید می‌شود که نمی‌توانند از بروز عفونت‌ها جلوگیری کنند.

سرطان لوسمی براساس نوع گلبول‌ سفیدی که از آن تاثیر می‌پذیرد به ۴ نوع لوسمی لنفوسیتی حاد، لوسمی لنفوسیتی مزمن، میلوئیدی حاد و میلوئیدی مزمن تقسیم می‌شود. بیماران مبتلا به سرطان لوسمی، دچار ورم کبد، طحال، غدد لنفاوی، تنگی نفس، تعریق زیاد، عفونت مکرر، کبودی و خونریزی بی‌دلیل، تعریق زیاد، کاهش وزن بی‌دلیل، بی‌اشتهایی و خستگی می‌شوند.

• سرطان لنفوم: جهش یکی از انواع گلبول‌های سفید، باعث افزایش سریع تعداد سلول‌های بیمار می‌شود. سرطان لنفوم امکان دارد برخی یا تمام نواحی بدن را درگیر کند.

برخی از علائم این سرطان، خارش سراسر بدن، ناتوانی در مبارزه با عفونت‌ها، سردرد، مشکل در بینایی، تنگی نفس، ورم شکم، کبودی و خونریزی، احساس درد معده و قفسه سینه و کاهش اشتها و وزن بی­دلیل است.

• مولتیپل میلوما: هنگامی که سلول‌های سرطانی پلاسما در مغز استخوان، سلول‌های سالم خون را از بین ببرند، این سلول‌های سرطانی پروتئین‌های غیرطبیعی تولید می‌کنند و باعث بروز مولتیپل میلوما می‌شوند.

علائم این بیماری عفونت مکرر، تشنگی شدید، درد استخوان‌ها، سرگیجه، بی‌اشتهایی و ضعف است. میلوما باعث آسیب به کلیه‌ها و استخوان‌ها می‌شود.

• سندروم میلودیسپلاستیک (MDS): تولید سلول‌های خونی بی‌کیفیت، کاهش سلول‌های خونی، آنمی و کاهش پلاکت‌ها باعث بروز این سندروم خطرناک و کشنده می‌شود.
• سندروم نئوپلاسم میلوپرولیفراتیو (MPN): این سندرم خطرناک نیز مانند سندرم میلودیسپلاستیک دراثر اختلالات و نارسایی سلول‌های خونی به‌وجود می‌آید.

جمع‌بندی

اختلال در تولید و حرکت سلول‌های خونی باعث بروز بیماری های هماتولوژی می‌شود. بیماری‌های خونی خطرناک و آسیب‌زا هستند و بیماران آن باید فورا تحت درمان قرار بگیرند.

برخی از بیماری‌های خونی قابل کنترل و درمان بوده و برخی از سرطان‌های خون کشنده هستند. علائم اغلب انواع بیماری‌های خون، ورم نواحی مختلف بدن، کبودی، اختلال در رشد، درد شدید، عفونت مکرر، اختلال در انعقاد خون، کاهش اشتها و وزن است.